تحولات تصویری هنر ایران بررسی انتقادی

این یک کتاب تاریخ هنر نیست، اگرچه به ناگزیر سیری تاریخی برای مطالب آن در نظر گرفته شده است. در شرایطی که وفاق عمومی بر سر معنای اعتباری «هنر» و رویکردهای «تاریخ‌نگاری هنر» وجود ندارد، در واقع، ضرورتی هم برای تدوین یک تاریخ جامع هنر ایران احساس نمی‌شود؛ اما در عین حال، برای اندیشیدن به هنر، برای درک تجربه هنری و تفسیر آن نیاز به مجموعه‌ای از مفاهیم یا حتی فراتر از آن، نیاز به دستگاهی دقیق از مفاهیم داریم؛ بنابراین پیش از کوشش برای تدوین یک تاریخ هنر ایران؛ نیاز به روایت‌هایی با ساختار و چارچوب نظری دقیق است که مفاهیم لازم برای اندیشیدن به هنر و اندیشیدن در هنر را در اختیارمان بگذارند. در واقع، هدف اصلی از نگارش این کتاب، کمک به شکل‌گیری چنین روایت‌هایی بوده است. فصل اول، به طرح مسئله اصلی کتاب اختصاص دارد: اینکه چگونه عوامل سیاسی، تاریخی و اعتقادی درون‌متن تصویر بر هم منطبق می‌شوند و باز اینکه چگونه از طریق تفسیر نمادها و نشانه‌ها از درون اثر هنری می‌توان به این لایه‌ها دست یافت. در این فصل از راه آنالیز و مقایسه چند اثر بسیار مهم نقاشی دوره قاجار با محوریت روش شمایل‌شناسی و با کمک تحلیل فرهنگ مادی و آنالیز فرم، شکل‌گیری دوقطبی نمادین بسیار مهمی را در این آثار شناسایی کرده و بر پایه آن مفهومی ساخته‌ام که شرح و بسط آن به بسیاری از آثار نقاشی و عکاسی دوره قاجار، در خدمت ارائه گزاره‌های اصلی این فصل قرار می‌گیرد. «دوقطبی تخت/ صندلی» و «وضعیت موزه‌ای» مهم‌ترین مفاهیم این فصل هستند. در فصل دوم که فصلی نسبتاً طولانی و دارای بخش‌های متعدد اما پیوسته است، از طریق بررسی تأثیر اورینتالیسم بر تحولات تصویری در ایران، خواننده اگرنه با تاریخ کامل این پدیده در رابطه با ایران، دست‌کم با بررسی دقیق بخش تاثیرگذار آن بر ساختار آفرینش تصویری و نیز تغییر ساختار نمادین آثار هنری از ابتدای سده‌ی نوزدهم تا پایان قرن بیستم میلادی، یعنی از آغاز عصر قاجار و شکل‌گیری مکتب نقاشی سلطنتی تا عصر پهلوی دوم و ظهور هنر نوگرا و رواج آن به عنوان زبان اصلی و رسمی هنر ایران، به طور ریشه‌ای آشنا خواهد شد. فصل سوم، با فاعلیت معماری و شهرسازی عصر پهلوی بر زندگی شهری در ایران و به طور خاص تهران آغاز می‌شود. اینکه چگونه نظم نمایشگاهی و وضعیت موزه‌ای در نما و ترکیب کلی عناصر معماری تجلی می‌یابد، همان‌گونه که در نام‌گذاری خیابان‌ها و معابر شهر. در این فصل، با کمک گزاره‌ها و مفاهیمی که پیش‌تر ساخته و آزموده شده‌اند، تحلیل و بررسی سه دهه هنر نوگرای ایران درون چند سرفصل موضوعی و تاریخی انجام می‌گیرد. گزاره‌های تازه‌ای به دست آمده و چند مفهوم دیگر نیز به بحث اضافه می‌شوند؛ و سرانجام جستجویی که در آغاز کتاب با طرح مسئله دوقطبی تخت/ صندلی آغازشده بود، با رسیدن به یک تز جامع که در قالب دو مفهوم متضاد پرداخته‌شده و می‌تواند به رسیدن به اولین پله‌ها برای دستیابی به یک نظریه‌ی انتقادی مختص هنر ایران بیانجامد، به پایان می‌رسد. درباره نویسنده: سیامک دل‌زنده (تهران، ۱۳۵۲)، از پس تجربه ‌اندورزی در چندین شاخه هنری، تحصیلات خود را در رشته تاریخ هنر در دانشگاه کنکوردیای کانادا ادامه داد. تاکنون ده‌ها مقاله در نقد و بررسی هنر معاصر در نشریات داخل و خارج از ایران منتشر شده است. کتاب تحولات تصویری هنر ایران نتیجه چندین سال پژوهش متمرکز و بررسی نظام‌مند هنر معاصر و تاریخ هنر ایران است.