اولین و ابتدایی‌ترین پیش‌نیاز ثبت یک عکس زیبا، شناخت نور و کنترل آن است. مهم نیست چقدر خلاقیت به خرج می‌دهید، ابتدا باید از نظر فنی بر عکاسی احاطه پیدا کنید و اولین قدم درک نوردهی صحیح و کار با ابزارهای نورسنجی است. به همین دلیل در این مطلب قصد داریم چرایی و چگونگی استفاده از نورسنج‌ها را مورد بحث قرار دهیم.
در نوشته‌ی پیش رو می‌خواهیم بیشتر در مورد نورسنج‌های دستی یا Handheld توضیح دهیم. البته تقریباً همه‌ی دوربین‌های امروزی دارای نورسنج داخلی هستند، ولی ما قصد داریم در مورد مزایای نورسنج‌های دستی یا Handheld نسبت به انواع داخلی دوربین‌ها و کاربردهای آن‌ها بحث کنیم.
نورسنج چیست؟
اولین قدم آن است که بدانیم نورسنج چیست. نورسنج دستی یا Handheld دستگاهی است که از یک فوتوسل برای اندازه‌گیری شدت نور استفاده می‌کند. این دستگاه‌ها پس از اندازه‌گیری شدت نور قادر هستند یکی از فاکتورهای مثلث نوردهی را به کاربر اعلام کنند. یعنی کاربر ایزوی مورداستفاده‌اش را وارد دستگاه می‌کند، سپس در صورت تعیین سرعت شاتر، خروجی دستگاه دیافراگم مناسب و در صورت تعیین دیافراگم، خروجی دستگاه سرعت شاتر مناسب خواهد بود.
به‌این‌ترتیب قادر خواهید بود دوربین خود را بر روی نوردهی مناسب تنظیم کنید. البته به‌طورکلی نورسنج‌ها به دو صورت مستقیم و انعکاسی نور را اندازه‌گیری می‌کنند که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
شاید به این مطلب نیز علاقه داشته باشید: نورسنجی و اصلاح دقیق تراز سفیدی با کارت‌های خاکستری
نورسنجی مستقیم و نورسنجی انعکاسی
همان‌طور که گفته شد، نورسنج‌ها به دو روش مختلف می‌توانند نور را اندازه‌گیری کنند، روش اول به نام نورسنجی مستقیم یا Incident Metering شناخته می‌شود. در این روش نورسنج میزان نوری را که بر روی سوژه تابانده می‌شود می‌سنجد. این روش در کل بسیار دقیق است، زیرا سطوح براق و با تیرگی یا روشنی زیاد نمی‌توانند آن را دچار خطا کنند. ولی برای نورسنجی سوژه‌های در حال حرکت یا با فاصله‌ی زیاد کاربردی نیست.
روش دوم به نام نورسنجی انعکاسی یا Reflective Metering شناخته می‌شود. نورسنجی انعکاسی روشی است که نورسنج دوربین‌ها نیز از آن استفاده می‌کنند. در این روش، نورسنج میزان نور منعکس‌شده از سوژه را اندازه‌گیری می‌کند. نورسنج دوربین‌های دیجیتال دارای چند روش مختلف برای اندازه‌گیری نور به روش انعکاسی هستند؛ روش‌هایی مانند Evaluative، Zone Metering یا Spot Metering. مزیت این روش نورسنجی در این است که نیازی به نزدیک شدن به سوژه ندارید، ولی تحت تأثیر کنتراست، سطوح براق، نور تابانده شده از پشت سوژه و … دچار خطای زیادی می‌شوند.
نورسنج‌های دستی یا Handheld که قادر به انجام نورسنجی انعکاسی هستند نیز از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. عمومی‌ترین روش چیزی شبیه به Evaluative یا Matrix Metering است که در دوربین‌ها دیده می‌شود. در این روش نورسنج، نور منعکس‌شده از حدود 30 تا 40 درجه از منظره را اندازه‌گیری کرده و متوسط آن را محاسبه می‌کند. در این روش همان‌طور که اشاره شد امکان خطا زیاد است.
Spot Metering زیرشاخه‌ای از نورسنجی انعکاسی است که در آن تنها نور بخش کوچکی از تصویر (بین 1 یا 3درجه) اندازه‌گیری می‌شود. به‌این‌ترتیب کاربر خواهد توانست نور منعکس‌شده از هر قسمت منظره یا سوژه را به‌دقت اندازه‌گیری کند و روشنایی یا تاریکی سایر قسمت‌های تصویر بر روی آن تأثیری نخواهند داشت.
Spot Metering به‌خصوص برای عکاسی از مناظر پرکنتراست بسیار کاربردی است. با استفاده از یک کارت خاکستری 18درصد می‌توان دقت آن را افزایش هم داد. بسیاری از نورسنج‌ها را می‌توانید به نورسنج Spot Metering نیز مجهز کنید، ولی امروزه بیشتر نورسنج‌های حرفه‌ای قادر هستند این نوع نورسنجی را نیز انجام دهند. به‌طور مثال Sekonic L-758Cine DigitalMaster یک نورسنج حرفه‌ای است که یک اسپات‌متر 1درجه نیز دارد.
انواع دیگری از نورسنج‌ها نیز وجود دارند که می‌توانند نور فلاش را بسنجند و با نام فلاش‌متر شناخته می‌شوند. سنجش نور فلاش کمی با سنجش نور محیط متفاوت است، زیرا مدت‌زمان تابش نور فلاش‌ها بسیار کم است و گاهی اوقات تنها در حد 1/1000 ثانیه می‌باشد. به همین دلیل برخی از نورسنج‌ها قادر هستند فلاش را به کار بیندازند و به روش مستقیم نور آن را بسنجند. در چنین حالتی تنها ایزو و سرعت شاتر به نورسنج داده می‌شود و خروجی نورسنج، دیافراگم مناسب خواهد بود.
البته اکثر نورسنج‌های جدید حالت‌هایی نیز برای فلاش‌متری دارند. حتی نورسنج‌های ارزان‌قیمت و سبکی مانند Sekonic L-308S Flashmate نیز می‌توانند با استفاده از کابل PC یا به‌صورت بی‌سیم به فلاش‌ها متصل شوند و نور آن‌ها را اندازه‌گیری کنند. این مدل به‌خصوص بسیار جالب است، زیرا نه‌تنها نورسنجی مستقیم محیطی انجام می‌دهد، بلکه یک فلاش‌متر هم هست و می‌توان کلاهک آن را به‌صورت کشویی جابجا کرد و از آن برای نورسنجی انعکاسی نیز استفاده نمود.
در نهایت بد نیست اشاره‌ای به نورسنج‌های سینمایی داشته باشیم. یکی از فرق‌های اصلی این نوع نورسنج‌ها این است که می‌توان با آن‌ها فاکتور فریم بر ثانیه نیز تعیین کرد. نورسنج‌هایی مانند Sekonic L-758Cine DigitalMaster که به آن اشاره کردیم قابلیت استفاده به‌عنوان نورسنج سینمایی را نیز دارند.
در کل کمپانی Sekonic از پرسابقه‌ترین کمپانی‌ها در زمینه‌ی ساخت نورسنج به شمار می‌رود و تنوع زیادی از نورسنج‌های مختلف را در اختیار خریداران می‌گذارند. تقریباً به دنبال هر نوع نورسنجی که باشید آن را در بین محصولات Sekonic پیدا خواهید کرد.
نورسنج دستی در مقابل نورسنج داخلی دوربین
دوربین‌های دیجیتال جدید دارای تکنولوژی نورسنج داخلی هستند که با دقت مناسبی می‌تواند نوردهی را تعیین کند. به همین دلیل بسیاری از افراد در خصوص کاربردی بودن نورسنج‌های دستی شک دارند. این موضوع در موارد زیادی صحیح است، به‌خصوص اینکه سیستم نورسنجی انعکاسی اکثر دوربین‌ها قادر است این کار را در حالت‌های مختلفی ازجمله Spot Metering انجام دهد.
ولی موارد زیادی وجود دارند که نیاز به یک نورسنج دستی احساس می‌شود. به‌طور مثال نورسنج دوربین قادر به سنجش نور چند فلاش نیست. بعلاوه با استفاده از نورسنج دوربین نمی‌توان نور چند فلاش را نسبت به یکدیگر اندازه‌گیری کرد. بسیاری از نورسنج‌های دستی برای این منظور دارای دو کلاهک کروی و تخت هستند. کلاهک کروی برای نورسنجی عمومی، به‌خصوص پرتره مناسب است، و می‌توان از کلاهک تخت به‌طور مثال برای سنجش مستقیم نور فلاش و مقایسه‌ی آن با نور فلاش دیگر استفاده کرد. این‌ها درواقع مزیت‌های نورسنجی مستقیم نسبت به نورسنجی انعکاسی هستند.
برای مثال می‌توانید در عکس زیر مشاهده کنید که چگونه نورسنج انعکاسی داخل دوربین به خاطر محیط تاریک و رنگ روشن جمجمه دچار خطا شده است:
ولی در این عکس به لطف استفاده از نورسنجی مستقیم، نوردهی به‌صورت صحیح صورت گرفته است. به‌خصوص به شباهت نور تابانده شده بر روی کلاهک با نور روی سوژه دقت کنید:
البته حتی برای نورسنجی انعکاسی نیز دوربین‌ها دارای محدودیت‌هایی هستند. به‌طور مثال نورسنج‌های دستی با قابلیت Spot Metering دارای حافظه داخلی هستند تا بتوانید نورسنجی قسمت‌های مختلف تصویر را ثبت کرده و سپس از آن‌ها میانگین بگیرید. یا می‌توانید با استفاده از حافظه‌ی نورسنج، گستره‌ی دینامیکی مناظر را اندازه‌گیری کنید.
ممکن است بسیاری از افراد کار با نورسنج‌های دستی را پیچیده بیابند و به همین دلیل از آن‌ها دوری کنند. ولی نورسنج‌هایی مانند Sekonic Litemaster Pro L-478D نیز وجود دارند که به صفحه‌نمایش لمسی مجهز هستند. به‌این‌ترتیب هر کاربر امروزی می‌تواند خیلی راحت و درست مانند یک گوشی هوشمند با آن کار کند.
روش کار با نورسنج‌های Handheld
برای استفاده از نورسنجی مستقیم باید پس از وارد کردن دو فاکتور نوردهی، کلاهک نورسنج را رو به لنز دوربین و جلوی سوژه نگاه دارید تا فاکتور نوردهی سوم را در اختیارتان بگذارد. حتماً توجه داشته باشید که کلاهک را به سمت منبع نور نگه ندارید، بلکه باید رو به لنز دوربین نگاه داشته شود.
اگر بخواهید از این روش برای نورسنجی مناظر استفاده کنید می‌توانید خارج از نور مستقیم آفتاب آن را رو به لنز نگاه دارید و از اطلاعاتی که می‌دهد استفاده کنید، ولی به‌طورکلی برای این کار مناسب نیست.
برای استفاده از Spot Metering باید چشم خود را به چشمی بچسبانید و از نقطه یا نقاط موردنظرتان نورسنجی کنید. می‌توانید با فشردن دکمه‌ی حافظه هر بار عدد به‌دست‌آمده را به حافظه بسپارید و درنهایت نیز متوسط آن‌ها را با استفاده از خود نورسنج محاسبه کنید.
این روش برای عکاسی از مناظر و ساختمان‌ها ایدئال است، البته می‌توان از آن برای عکاسی پرتره و عکاسی از اشیاء نیز استفاده کرد.
درنهایت می‌توانید نور فلاش را نیز با استفاده از کابل PC یا به‌صورت بی‌سیم اندازه‌گیری کنید. برای این کار فلاش‌های خود را در مکان مناسب تنظیم کنید، سپس کلاهک فلاش‌متر را رو به لنز دوربین و جلوی سوژه قرار دهید. البته می‌توان از فلاش‌متر برای به دست آوردن نسبت نور چند فلاش نیز استفاده کرد. برای این کار معمولاً از کلاهک تخت استفاده می‌شود و نورسنج را رو به هر فلاش نگاه داشته و نور آن را می‌سنجند. با ضبط اعداد به‌دست‌آمده در حافظه می‌توانید نسبت قدرت فلاش‌های خود را به دست آورده و مطابق میل تنظیم‌شان کنید.
