پرسپکتیو و یا ژرف نمایی در هنر به معنای نمایش یک فضا، سوژه و یا محیط سه‌بعدی بر روی سطحی دوبعدی مانند کاغذ است. هنرمندان در عرصه هنرهای بصری از پرسپکتیو برای نزدیک‌تر کردن آثار هنری به واقعیت با استفاده از نمایش عمق بر روی سطح دوبعدی و همچنین برای القا حس‌های مختلف به بیننده آثار استفاده می‌کنند. پرسپکتیو در عکاسی به معنای القا حس عمق در عکس، نمایش فضای بین اجسام و ابعاد آن‌ها در تصویر است.
سه مفهوم اصلی در پرسپکتیو
نقطه ناپدید شدن و یا یکی شدن دو خط، خط افق و نقطه دید، سه مقوله اصلی در موضوع پرسپکتیو هستند.
- نقطه ناپدید شدن: نقطه‌ای در تصویر که دو خط موازی به یکدیگر می‌رسند.
- خط افق: تصویری که از دریا را تجسم کنید، خط افق همان خطی است که در آن آسمان و دریا به دید ما بر روی‌هم مماس شده‌اند. نقطه ناپدید شدن بر روی خط افق قرار دارد.
- نقطه دید: به ارتفاع و زاویه دید شما هنگام دید، طراحی و یا عکاسی نقطه دید گفته می‌شود.
انواع اصلی پرسپکتیو
به‌صورت کلی پرسپکتیو به دو دسته پرسپکتیو خطی و پرسپکتیو جوی (رنگ) تقسیم می‌شود. پرسپکتیو خطی نیز شامل پرسپکتیو تک نقطه‌ای، دو نقطه‌ای، سه نقطه‌ای و چند نقطه‌ای می‌شود.
پرسپکتیو خطی
در پرسپکتیو خطی به تعداد نقاط، خطوط موازی که در بی‌نهایت به هم می‌رسند، وجود دارد. برای مثال تصویر یک جاده مستقیم و یا یک ریل قطار را تصور کنید. در دوردست دو خط موازی دو ریل و یا دو سمت خیابان که هیچ‌گاه در واقعیت یکدیگر را قطع نمی‌کنند؛ به هم خواهند رسید. البته لازم به ذکر است که در بسیاری از تصاویر ممکن است که با جاده‌ای مستقیم روبرو نباشیم و یا به‌عبارت‌دیگر نقطه ناپدید شدن در تصویر وجود نداشته باشد. در چنین تصاویری نیز شاهد نزدیک شدن دو خط موازی به یکدیگر خواهیم بود.
به علت تبدیل شدن دو خط موازی در دوردست به یک نقطه به پرسپکتیو موجود در تصویر ریل قطار و یا جاده، پرسپکتیو خطی تک نقطه‌ای است. برای درک پرسپکتیو خطی دو نقطه‌ای نیز می‌توان جاده‌ای که به یک دوراهی منتهی می‌شود که هر دو راه آن به‌صورت مستقیم و بدون پیچ‌وتاب ادامه دارند را تصور کرد. در چنین تصویری دو راه در بی‌نهایت محو خواهند شد و یا به‌عبارت‌دیگر به نقطه تبدیل می‌شوند.
پرسپکتیو جوی
لئوناردو داوینچی اولین فردی بود که از اصطلاح پرسپکتیو و یا ژرف نمایی جوی استفاده کرد، اما نقاشان چینی و رومی، قبل از داوینچی و بدون اینکه نامی برای این موضوع انتخاب کنند به تأثیر مسافت در تغییر رنگ‌ها آگاه بوده‌اند و از این امر در آثار خود استفاده کرده‌اند. هنگامی‌که در محیطی با دید باز قرار گرفته‌ایم، هرچه به مکان دورتری نگاه کنیم، شاهد تغییر رنگ خواهیم بود. علت تغییر رنگ‌ها در دوردست، وجود ذرات آب و آلاینده‌ها در هوا است.
القا معنا و احساسات با استفاده از پرسپکتیو
عکاس مشهور آلمانی، آقای توماس استراث در عکس‌هایی که از مناظر شهری به ثبت رسانده به‌خوبی از پرسپکتیو استفاده کرده است. این عکاس مشهور با درک عمیق خود از پرسپکتیو و بدون تاکید بر روی بنایی خاص، توانسته صحنه‌های متداول را به عکس‌هایی زیبا تبدیل کند. دو سال بعد از فروپاشی دیوار برلین در سال ۱۹۹۱ توماس استراث (Thomas Struth) عکس‌هایی از مناطقی از آلمان شرقی ثبت کرد که پیش از اتحاد آلمان شرق و غرب امکان دسترسی به این مناطق از آلمان غربی وجود نداشت.
تمام عکس‌های ایشان از نقطه دید یکسانی (قرارگیری دوربین در مرکز خیابان در ارتفاع چشم) ثبت شده‌اند. استفاده از نقطه دیدی یکسان موجب شده که عکس‌های این عکاس حالتی مستند داشته باشند و حال و هوای ساکن و بی‌روح آلمان شرقی به‌خوبی در تصاویر وی مشهود است. استراث در عکس‌های خود فوکوس را بر روی نقطه جالب‌توجهی تنظیم نکرده است و سرنخی برای چگونگی نگاه به عکس به بیننده تصاویر ارائه نکرده است. ایشان در مورد هدف عکس‌های خود از عبارت «مکث کردن» استفاده کرده است.
چگونه از پرسپکتیو برای ثبت عکس‌های جذاب‌تر استفاده کنیم؟
با تغییر نقطه دید، مکان قرارگیری خط افق و نقطه ناپدید شدن در تصاویر تغییر خواهد یافت. پس می‌توان با تغییر ارتفاع، به راست و چپ رفتن و تغییر زاویه عمودی و افقی دوربین با پرسپکتیو حاکم بر تصاویر بازی کرد. در مجموعه تصاویری که در انتهای این متن در اختیارتان گذاشته‌ایم، نتایج جالب‌توجهی از بازی با پرسپکتیو قابل مشاهده است. بعضی از این تصاویر از زاویه‌ای خاص و غیرمتداول ثبت شده‌اند و در بعضی دیگر نیز از تکنیک پرسپکتیو تحمیلی استفاده شده است.
