حتماً برای شما هم پیش آمده است که در مقابل چشم اندازی وسیع ایستاده باشید و بخواهید تمام اطرافتان را به تصویر بکشید اما چشم انداز پیش رویتان، وسیع‌تر از آن است که در قاب دوربین شما بگنجد. در مقاله شماره قبل (عکاسی نجومی_ قسمت اول) نحوه گرفتن یک عکس نجومی ساده که نمای ستارگان را به صورت نقطهای در ترکیب با مناظر زمینی نمایش میداد را بررسی کردیم. یکی از عکسهای آن مطلب عکسی پانوراما بود که در اینجا مجدداً آورده شده. برای گرفتن این سبک از عکسهای نجومی چه باید کرد؟
عکاسی پانوراما یعنی چه؟
عکاسی پانوراما یا سراسر نما به عکسهایی اطلاق میشود که نسبت طول به عرض آن‌ها از دو به یک آغاز و تا به طور مثال 10 به 1 برای عکسهای پانورامای خیلی وسیع پیش می‌رود. اولین عکس پانوراما عکسی با زاویهی دید 150 درجه‌ای بود که در سال 1843 در اتریش توسط جوزف پوچیبرگر گرفته شد. بعد از آن در سال‌های 1970 و 1980 دوربینهای مخصوص پانوراما هم ساخته شد.
برای داشتن عکسهای با میدان دید باز، استفاده از تکنیک پانوراما اجتناب ناپذیر است. زیرا زاویه بازترین لنزها که قادر به ارائهی چنین عکسهایی باشند، لنزهای چشم ماهی (Fish Eye) هستند که استفاده از آن‌ها با افت فاحش در روشنایی و شفافیت تصویر و هم چنین اعوجاج تصویر زیاد به نسبت دیگر لنزها همراه است.
لوازم مورد نیاز
سه پایه Tripod: بدیهی است که اگر بخواهید عکس پانوراما از آسمان شب تهیه کنید احتیاج به سه پایهی محکم و مناسب خواهید داشت. سه پایهای که ایستایی مناسب را در چرخش دوربین بر روی خود داشته باشد و از تعادل خارج نشود.
تراز Sprit level: اهمیت تراز هم به اندازهی داشتن یک سه پایهی مناسب است. بعضی از سه پایهها بر روی خود تراز دارند اما به غیر از آن باید از یک تراز هم بر روی دوربین استفاده کرد. این ترازها به نسبت ارزان هستند و به روی محل نصب فلاش خارجی دوربین نصب میشوند. در ضرورت استفاده از این ترازها، ذکر همین مثال کافی است که عکسی را تصور کنید با یک کجی ثابت در 9 شات گرفته شده باشد. از آن بدتر آنکه هنگام ویرایش و چسباندن چنین عکسی احتمالاً بخش بیشتری از تصویر نیز در برش نهایی از دست خواهد رفت و این یعنی به باد رفتن تلاش یک عکاس در عکاسی پانوراما.
سر سه پایهی پانوراما: آنقدر که بودنش کمک میکند نبودنش در عکاسی نجومی آزار دهنده نیست. زیرا سوژهی اصلی عکس که همان آسمان شب است در بی نهایت قرار گرفته است. در دیگر موضوعات عکاسی پانوراما به ویژه عکاسی پانورامای کروی، نبودن این ابزار مساوی با فاجعه است؛ زیرا این سر سه پایهها باعث رفع خطای انطباق میشود (Parallax Error). علت به وجود آمدن این خطا هم یک نکتهی ساده است. چرخش دوربین اگر سر سه پایهی پانوراما را نداشته باشید، حول یک نقطهی ثابت اتفاق نمیافتد. در حقیقت دوربین یک کمان را حول نقطهای به نام Entrance pupil خواهد زد. تقریباً اثرش برابر این خواهد بود که در حین عکاسی پانوراما جا بجا شوید که نتیجهی آن این خواهد بود که عکسها بر هم منطبق نشوند. در حقیقت سرسه پایهی پانوراما سبب میشود که دوربین حول نقطهای ثابت که شکست نور در آن اتفاق میافتد گردش کند. سرسه پایهی پانوراما ابزاری به نسبت گران است. میتوانید با تحقیق در اینترنت نقطهی شکست نور برای دوربین و لنز خودتان را پیدا کنید و یک سرسه پایهی ساده برای دوربین خودتان بسازید.
کابل ریموت شاتر: ریموت کنترلها، به ویژه انواع قابل برنامهریزی آن‌ها که قابلیت تنظیم زمان نور دهی را دارند از ملزومات عکاسی پانوراما هستند. اغلب دوربینهای DSLR زمانهای نور دهی مشخصی مانند 20 و 30 ثانیه دارند و بعد از آن وارد محدودهی نور دهی نامحدود یا بی نهایت (B) میشوند. پس برای تنظیم دلخواه زمان نور دهی و مضاف بر آن جلوگیری از لرزشهای ناخواستهی دوربین، استفاده از آن بسیار مفید خواهد بود. در مواردی هم که این ابزار در دسترس نیست میتوانید از قابلیت تأخیر در بالا رفتن آیینه شاتر که در اکثر دوربینها تعبیه شده است استفاده کنید. این قابلیت به این صورت عمل میکند که بعد از فشار دادن دکمهی شاتر با تأخیری مشخص نور دهی آغاز میشود.
چگونه عکس پانوراما بگیریم؟
اگر از لنزهای زاویهی دید باز (Wide) استفاده میکنید و فقط قصد ثبت یک عکس پانورامای ساده (و نه 360 درجه) را دارید چندان نگران حرکت ستارگان در زمینهی آسمان در حین عکاسی نباشید. هر چه فاصلهی کانونی لنز کمتر باشد میدان دید بازتری خواهید داشت و طبیعتاً زمان بیشتری برای نوردهی، به گونهای که تصویر ستارهها از حالت نقطهای خارج نشود. غالباً توصیه میشود که از سمت شرق به غرب عکاسی کنید. یعنی هم جهت با جهت حرکت اجرام سماوی. از سمت شرق از منظرهی مورد نظر خودتان شروع کنید و با رعایت همپوشانی مناسب در بین عکسها به عکاسی ادامه دهید؛ منظورم همپوشانی بخشهای مشترک هر عکس با عکس بعدی است. در عکاسی پانورامای نجومی این همپوشانی بین دو عکس از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا غالباً مناظر زمینی چندانی در تصویر ندارید و یا پس زمینهی تاریکی خواهید داشت که کمی انطباق عکسها را با هم سختتر میکند. همچنین در مواقعی که نرم افزارها به دلیل کمنوری عکسها در انطباق عکسها ناتوانند، برای انطباق عکسها با هم مجبورید از ستارههایی که در دو عکس مشترک هستند استفاده کنید که طبیعتاً کار چندان راحتی نیست. به طور تجربی این همپوشانی باید مقداری بین 30 تا 50 درصد باشد.
اگر لنز شما لنزی با فاصلهی کانونی متغیر است، باید بدانید که این لنزها در نقطهای از بازهی فاصلهی کانونی خود دارای کم‌ترین خطای اپتیکی هستند. مثلاً لنز 24- 105 میلی‌متر کنون که من از آن برای تهیهی عکس این مقاله استفاده کردهام در فاصلهی کانونی 35 میلی‌متر کم‌ترین اعوجاج تصویر یا Distortion را دارد. اگر شما لنز زوم با دیافراگم ثابت دارید، یعنی تغییر فاصلهی کانونی باعث بسته شدن دیافراگم شما و نتیجتاً تغییر زمان نور دهی نشود گزینهی مناسبی پیش روی شماست تا تصویری با کم‌ترین خطای اپتیکی ممکن را تهیه کنید. الگوی غالب چنین خطای اپتیکی این است که در فواصل بیشتر از 50 میلی‌متر خطای Barrel یا بشکهای شدن را خواهیم دید. مانند مربعی با اضلاع منحنی رو به بیرون؛ و در فواصل کمتر از 50 میلی‌متر خطای ستارهای شدن یا با ترجمه صحیح‌تر بالشتک یا جاسنجاقی (Pincushion). اگر علاقه‌مند به تجربه کردن هستید و چالشها را دوست دارید، میتوانید این نقطهی مهم در لنزهای زوم را با عکاسی از یک الگوی ثابت تکرار شونده مثل دیواری آجری در فواصل کانونی مختلف و مقایسهی آن‌ها با خطوط واقعی و یا عکسی اصلاح شده از همان موقعیت به دست آورید. راه سادهتر هم یک گردش دقیق در اینترنت است. بعضاً هستند عکاسانی که این آزمونها را انجام دادهاند و یا وب‌گاه‌هایی مانند photozone.de که لابراتوارهای دقیقی برای انجام آزمونهای اپتیکی دارند.
اگر هم از لنزهای با فاصلهی کانونی ثابت یا اصطلاحاً فیکس استفاده میکنید، ایرادهای اپتیکی این لنزها غالباً کمتر از نمونههای زوم است که آن هم در مرحلهی اول ویرایش برطرف شدنی است.
به خاطر داشته باشید که حتماً از قالب خام (RAW) استفاده کنید. در دوربینهای کنون این فرمت با نام CR2 و در دوربینهای نیکون با نام NEF ثبت میشوند. حُسن این کار این است که به هنگام ویرایش، انواع dgfev online casino پارامترها را از تراز سفیدی گرفته تا اعوجاج لنز میتوانید تغییر داده یا اصلاح کنید.
برای گرفتن عکس پانوراما، کادری که میخواهید عکاسی کنید را یک بار از درون چشمی با حرکت دوربین دنبال کنید. دوربین را روی سه پایهی مستقر شده سوار کنید و یک بار هم چرخش دوربین روی سه پایه را انجام دهید تا مطمئن شوید که تراز دوربین حین عکس‌برداری دچار تغییر نشود. برای ثبت پانورامای نجومی، تنظیم وضوح (فوکوس) دستی را بر روی ستارگان تنظیم کنید. برای این کار باید با یک منبع نورانی مثل چراغی در دوردست یا ماه فوکوس کنید و سپس با توجه بسیار زیاد به همپوشانی عکسها با هم با استفاده از ریموت یا حالت (Mode) تأخیری شاتر شروع به عکاسی کنید.
در اغلب عکسهای پانواما احتیاجی به تغییر در تنظیمات دوربین در حین عکاسی نیست. مگر قصد انجام کار خاصی را داشته باشید. پس دقت کنید که تنظیمات دوربین اعم از فاصلهی کانونی، میزان نور دهی، به ویژه تنظیم وضوح تغییر نکند. در عکسی که از ماه گرفتگی 25 خردادماه 1390 در اطراف دریاچهی سد طالقان گرفتم، نور ماه قبل از رسیدن به نقطهی گرفت کامل بسیار زیاد بود و سبب روشن شدن بیش از حد در میانه تصویر و نتیجتاً محو شدن راه شیری می‌شد. برای از دست ندادن این موقعیت استثنائی (قرارگیری ماه گرفته در میانهی راه شیری) باید کمی صبر می‌کردم که ماه به اوج گرفت خود و مرکز سایهی زمین برسد که نور زیاد آن سبب محو شدن راه شیری نشود. نکتهی بسیار مهم دیگر هم دقت در ثابت بودن دوربین است. بسیار پیش آمده است که علیرغم دقت در استقرار سه پایه و تجهیزات دیگر، بعد از پایان کار مشاهده کردهام که در یکی از عکسها به علت یک تکان جزئی ستارهها به صورت خط ثبت شده است و مجبور شدهام عکاسی را از نو تکرار کنم. در مواردی که متوجه این نقص در محل عکاسی نشوید، نتیجه بسیار مأیوس کننده خواهد بود. برای بارزتر شدن ستارهها میتوانید از انواع مختلف فیل‌ترهای محوکننده یا دیفیوزر (Diffuser) استفاده کنید. این فیل‌ترها به صورت مکعبی و با قابهای نگه‌دارنده در بازار موجود است. سعی کنید با قاب از آن استفاده کنید که در حین عکاسی ناخودآگاه سبب تکان خوردن ناخواستهی دوربین نشوید. اینکه چه میزان فیلتر را در حین نوردهی مقابل لنز نگه دارید بستگی به شدت محو کنندگی فیلتر شما دارد. نگهداشتن بیش از حد فیلتر محو کننده ممکن است سبب محو شدن کلی تصویر شما شود.
مرحلهی نهایی: ویرایش عکس
در بخشهای قبلی گفته شد که تنظیمات دوربین را روی حالت خام تنظیم کنید. علت چنین تأکیدی این است که به غیر از حفظ تمامی اطلاعات عکسها و توانایی اعمال ویرایش مطلوبتر برای کاهش نوفهها (Noise) و رسیدن به رنگ مطلوبتر، می‌توانیم باز هم خطاهای اپتیکی را اصلاح کنیم.
کافی است عکسها را در افزونهی Raw reader از نرم افزار فتوشاپ باز و پروفایل مربوط به لنز خود را در بخش اصلاح لنز پیدا و برای عکسها تعریف کنید. بدین صورت عکسهایی تخت و عاری از خطاهای اپتیکی خواهید داشت. بعد از آن تراز سفیدی (White balance) را تنظیم کنید. غالباً در عکاسی نجومی این گزینه را بر روی نور روز (Day light) تنظیم میکنند. اما در بعضی موارد گزینههای دیگر هم ممکن است رنگی مناسب و نزدیک به واقعیتی که شما از آن عکاسی کردهاید را در اختیارتان بگذارد.
حالا وارد مرحلهی بعدی می‌شویم: یعنی به هم چسباندن عکسها. اگر نور ماه یا منبع نورانی دیگری زمینهی شما را روشن کرده است، احتمالاً به راحتی با نرم افزارهای Photoshop و یا PTGui لبههای عکسها قابل شناسایی خواهد بود. در فتوشاپ از مسیر زیر میتوانید این عمل را انجام دهید:
File-> Automate-> Photomerge
در نرم افزار PTGui کار از این هم راحتتر است، به محض باز کردن نرم افزار عکسها را بارگذاری کنید و بر روی گزینهی Align Images را کلیک کنید.
در صورتی که زمینهی شما توسط ماه یا هر منبع نوری دیگری روشن نشده باشد و یا نقاط مشخصی در عکس برای تشخیص نرمافزار موجود نباشد باید عکسها را به صورت دستی نقطهگذاری کرده و لبههای آن‌ها را به هم بچسبانید.
مرحلهی نهایی تنظیم رنگ و ویرایشهای نهایی است. بهتر است تنظیم رنگ را برای تمام عکس پانوراما در این مرحله انجام دهید. اینکه چه مقدار باید ویرایش انجام دهید بسته به انتخاب شماست. فقط واقعیت را دچار تغییر نکنید و اطلاعاتی را به عکسها اضافه نکنید. غالباً عکسهای پانورامای نجومی غیر از زیبایی هنری، کاربرد آموزشی هم برای نشان دادن صورتهای فلکی دارند. پس میتوانید بعد از ویرایش نهایی خطوط راهنمای صور فلکی را جهت کارکرد آموزشی به تصویر اضافه کنید.
این مقاله قبلاً در شماره 228 مجله نجوم چاپ شده و با اندکی تغییر و به روز رسانی برای خوانندگان وبلاگ پیکسل آماده شده است.
[…] تهیه عکس از ستارگان به صورت نقطهای و همچنین تهیه تصاویر پانورامای نجومی بحث شد. در این قسمت، قصد بر این است که طرز تهیه تصاویر […]