آشنایی با ساختار لنزهای زایس

همان‌طور که می‌دانید لنزهای عکاسی را می‌توان به چند شیوه مختلف دسته‌بندی نمود؛ برای مثال لنزهای زوم – ثابت، لنزهای زاویه‌باز- نرمال- تله، لنزهای قطع کوچک – قطع متوسط- قطع بزرگ و … متن پیش‌رو به بررسی لنزها بر اساس ساختار آن‌ها خواهد پرداخت و در این راستا برخی از معروف‌ترین ساختارهای لنزهای ثابت شرکت زایس را مورد بررسی قرار خواهد داد.

دستیابی به ساختار یک لنز امکان ساخت لنزهای مشابه را فراهم می آورد. برای مثال لنز ساده ی tessar شرکت زایس، تقریبا بر روی تمامی قطع های دوربین عکاسی از قطع بزرگ تا گوشی موبایل(!) مورد استفاده قرار گرفته است. چنین امکانی با استفاده از قاعده‌ی ساده‌ی ریاضی، یعنی قاعده‌ی تالس، قابل درک است؛ بدین ترتیب که اگر لنزی با فاصه‌ی کانونی 100 میلی‌متر دایره پوشش 50 میلی‌متری داشته باشد، لنزی مشابه با ابعاد نصف لنز مورد نظر، فاصله‌ی کانونی 50 میلی‌متر و دایره پوشش 25 میلی‌متر دارد. بدیهی است تا زمانی که ساختار لنز ثابت باشد، عدد دیافراگم و زاویه‌ی تصویر آن نیز ثابت باقی خواهد ماند و تنها با بزرگ و کوچک کردن آن می‌توان به فاصله های کانونی مختلف برای قطع‌های مختلف تصویر دست یافت. هم‌چنین بدیهی است سازندگانی همچون زایس برای هر یک از لنزهای مختلف اصلاحاتی اندک برای بهبود کیفیت متناسب با هر قطع به کار خواهند گرفت و تنها ابعاد لنز را تغییر نمی‌دهد. در ادامه ساختار برخی از مشهورترین ساختارهای لنزهای ثابت زایس، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

Planar

ساختار پلانار در طول حیات خود تغییرات زیادی را شاهد بوده است. اولین لنز با این ساختار در سال 1896 با ساختاری کاملا متقارن ساخته شده که بازترین دیافراگم آن f/4.5 بود. این ساختار که مناسب  لنزهای نرمال و تله‌ی متوسط است به سرعت مسیر پیشرفت را طی کرد و بسیاری از لنزهای سریع زایس از این ساختار بهره برده‌اند. امروزه بسیاری از لنزهای نرمال سریع زایس مانند لنز نرمال هاسلبلاد و لنزهای نرمال 35 میلی‌متری ساخته شده برای دوربین‌های دیجیتال امروزی از ساختار پلانار بهره می‌برند. همچنین لنز معروف Carl Zeiss Planar 50mm f/0.7 که ناسا در سال 1966 از آن بهره برد از دل این ساختار قدرت‌مند بیرون آمده است.

Tessar

تسار یکی از معروف‌ترین ساختارهای لنز زایس و البته ساده‌ترین آن‌ها است که اغلب تنها از 4 المان تشکیل شده است. ‌این ساختار در سال 1902 طراحی شده و بازترین دیافراگم نسخه اولیه آن f/6.3 بود که البته تا سال 1930 به عدد f/2.8 کاهش یافت. زاویه‌ی این لنز از کمی بازتر از لنز نرمال تا تله متوسط متغیر بوده و امروزه اغلب لنزهای موجود، بازترین دیافراگمی مابین 2.8 و3.5  دارند. اگر می‌خواهید دقت و محبوبیت این لنز را بدانید باید بگویم بر روی دوربین‌های کنتاکس، هاسلبلاد، رولی‌ و برخی دوربین‌های فانوسی از آن استفاده شده و لنزهای سری Xenar اشنایدر و سری Elmar لایکا از این لنز کپی برداری شده است! از دیگر قابلیت‌های این ساختار ساده امکان تعویض المان جلویی لنز  و تبدیل آن به لنزهای تله یا واید است که زایس در دهه 1950 برخی از آن‌ها را به بازار عرضه کرد.

Sonnar

سونار نمونه‌ی دیگر لنز با زاویه‌ی نرمال و تله‌ی متوسط  زایس است که سادگی ساختار، وزن کم و سریع بودن (دیافراگم باز) از ویژگی‌های اساسی آن است. این ساختار که در سال 1929 اختراع شد، با اصلاحات صورت گرفته توانست امکان ساخت لنز با f/1.5 را در سال 1932 فراهم آورد! نام‌گذاری این لنز به همین دلیل است چرا که Sonne در زبان آلمانی ‌هم‌معنیSun  در انگلیسی  به معنی خورشید است.

Distagon

ساختار دیستاگون، ساختار یک تله‌فوتو معکوس است که با استفاده از یک لنز واگرا در جلوی آن امکان ساخت لنزهایی با فاصله‌ی کانونی کم با المان‌های بزرگ‌تر را فراهم می‌آورد. بزرگ بودن المان‌ها، امکان کنترل بیشتری را برای سازندگان فراهم می‌آورد؛ در مقابل تعداد المان‌های اپتیکی این لنز بیشتر از لنزهای زاویه باز معمول است که طراحی آن را دشوار می‌سازد. هم‌چنین این طراحی با افزایش فاصله کانونی گروه انتهایی لنزها امکان استفاده بر روی دوربین‌های اس‌ال‌آر را نیز فراهم می‌آورد. اما در مقایسه با لنزهای زاویه باز معمول، در بازترین دیافراگم، تصویر کم‌کیفیت‌تری به دست می‌دهد.

Biogon

بیوگون معمولا برای ساخت لنز واید  مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساختار که نسختین بار در سال 1935 بر روی دوربین کنتاکس به کار گرفتخ شد، در نسخه‌های جدیدتر خود زاویه دید 90 درجه را فراهم آورد. بیوگون به دلیل طراحی غیر تله‌فوتو معکوس، کیفیتی بهتر از لنزهای دیستاگون دارد، اما امکان استفاده‌ از آن‌ها بر روی دوربین‌های اس‌ال‌آر وجود ندارد. در مورد کیفیت این لنز باید به این نکته اشاره کرد که اشنایدر سری Super Angulon خود را بر اساس این لنز طراحی کرده است و هاسلبلاد بدنه‌ای جدید برای  استفاده از لنز 38 میلی‌متری بیوگون معرفی نمود تا از لنزی که به ادعای زایس بدون اعوجاج است بهره برد، چرا که بدنه‌های هاسلبلاد سری V  به دلیل داشتن آینه امکان بهره‌بردن از این لنز را نداشتند. هم‌چنین لنز Zeiss Biogon T* 2,8/25 ZM برای استفاده بر روی بدنه‌ی لایکا M تفکیک فوق‌العاده‌ی 400 جفت‌خط بر میلی‌متر را به دست می‌دهد. این در حالی است که بهترین لنزهای نیکون و کانن  کمتر از 100 lp/mm تفکیک دارند؛‌از آن‌جایی که این واحد بر اساس طول است، و در حسگر با سطح روبرو هستیم،‌این لنز از نظر تئوری بیش از 16 برابر لنزهای نیکون و کانن شارپ است! البته همان‌گونه که می‌دانید وضوح تصویر علاوه بر لنز به حسگر و برخی عوامل جانبی دیگر نیز در ارتباط است.