تمام چیزی که باید در مورد حساسیت ایزو بدانیم

حساسیت ایزو در کنار سرعت شاتر و گشودگی دیافراگم جزو سه رکن اصلی مثلث نوردهی در عکاسی هستند و تأثیر بالایی در کیفیت و میزان روشنایی تصاویر دارند. اما مقدار حساسیت ایزو، چطور بر روی تصاویر ثبت شده با دوربین‌ تأثیر می‌گذارد؟‌ در این مقاله به توضیح حساسیت ایزو و چگونگی تنظیم آن برای دستیابی به بهترین نتیجه، خواهیم پرداخت.

حساسیت ایزو چیست؟

به بیان ساده، حساسیت ایزو بخشی از تنظیمات دوربین است که می‌توان با استفاده از آن، عکس‌هایی تاریک‌تر و یا روشن‌تر ثبت کرد. با بالا بردن حساسیت ایزو، تصاویر ثبت شده روشن‌تر خواهند شد، پس با بالا بردن حساسیت ایزو می‌توان در شرایط نوری ضعیف، عکس‌های روشن‌تری ثبت کرد. همچنین باوجود حساسیت ایزو، انعطاف بیشتری در تنظیم گشودگی دیافراگم و سرعت شاتر در جهت دستیابی به نتیجه دلخواه در عکاسی در اختیار کاربر است.

بااین‌حال بالا بردن حساسیت ایزو، عواقبی نیز به همراه خواهد داشت و در عکس‌هایی که در ثبت آن‌ها، حساسیت ایزو دوربین بر روی مقدار بسیار بالایی تنظیم شده؛ شاهد نوعی افت کیفیت موسوم به وجود گرین در عکس خواهیم بود. اما گرین (grain) چیست؟ در اثر استفاده از ایزو بالا و نوردهی طولانی در تصویر ثبت شده، دانه‌هایی وجود خواهد داشت که به آن گرین گفته می‌شود. بسیاری از عکاسان گرین را نویز محسوب می‌کنند، اما در بعضی از مواقع گرین می‌تواند موجب زیبایی بیشتر یک عکس شود. حتی بسیاری از عکاسان ممکن است بعد از عکاسی افکت گرین را در ویرایش تصاویر به بعضی از عکس‌های خود اضافه کنند. اما برای جلوگیری از گرین دار شدن تصویر، می‌توان از سرعت شاتر کندتر، حساسیت ایزو پایین و گشودگی دیافراگم بیشتر استفاده کرد.

واژه ایزو چه معنایی دارد؟

واژه ایزو به‌تنهایی مخفف عبارت «International Organization for Standardization» به معنای سازمان استاندارد جهانی است. اما حساسیت ایزو در عکاسی ارتباط مستقیمی با این سازمان که تعیین‌کننده استانداردهای بسیاری در فناوری و محصولات است، ندارد. واژه ایزو در سال ۱۹۷۴ و در اثر ادغام دو استاندارد پیشین ASA و DIN که به‌منظور نمایش میزان حساسیت فیلم‌های عکاسی نسبت به نور بر روی آن‌ها درج می‌شده است، شکل گرفت. در دوربین‌های فیلمی، کاربران تنها در هنگام تهیه فیلم‌های عکاسی قادر به انتخاب حساسیت ایزو فیلم‌های عکاسی بودند.

البته امکان تغییر ایزو بر روی بسیاری از دوربین‌های فیلمی قدیمی وجود دارد، اما قانون کلی تنظیم ایزو در دوربین‌های فیلمی در هماهنگی ایزو دوربین با ایزو فیلم خلاصه می‌شود. به‌عبارت‌دیگر انتخاب ایزو از روی دوربین تنها برای شناسایی نوع فیلمی که در حال استفاده از آن هستیم به دوربین است. البته لازم به ذکر است که با تغییر در ایزو از روی دوربین بدون تعویض فیلم در دوربین‌های فیلمی، تغییراتی نیز در عکس‌ها حاصل می‌شود، اما در اکثر مواقع این کار نتیجه مطلوبی به همراه نخواهد داشت و بیشتر عملی خلاقانه محسوب می‌شود. بااین‌حال با روی کار آمدن دوربین‌های دیجیتال، حساسیت ایزو به بخشی از اصلی‌ترین تنظیمات نوردهی در این دوربین‌ها تبدیل شد. خوشبختانه در دوربین‌های دیجیتال به‌موجب حذف فیلم‌، دست کاربر در تنظیم حساسیت ایزو باز است.

متداول‌ترین مقادیر حساسیت ایزو

دوربین‌های مختلف دامنه حساسیت ایزو متفاوتی را نیز در اختیار کاربر قرار داده‌اند. فهرستی از متداول‌ترین مقادیر تنظیم حساسیت ایزو که در بسیاری از دوربین‌ها مشترک است را در پایین مشاهده می‌کنید.

• ISO 100 (حساسیت ایزو پایین)
• ISO 200
• ISO 400
• ISO 800
• ISO 1600
• ISO 3200
• ISO 6400 (حساسیت ایزو بالا)

• نکته: با دو برابر شدن حساسیت ایزو، میزان روشنایی تصویر نیز دو برابر خواهد شد.

حساسیت ایزو پایه چیست؟

به کم‌ترین مقدار حساسیت ایزو در هر دوربینی، حساسیت ایزو پایه گفته می‌شود. حساسیت ایزو پایه نشانگر حداکثر توانایی دوربین در ثبت تصاویر با بالاترین کیفیت و به حداقل رساندن نویز در تصویر است. ازاین‌رو کمترین مقدار حساسیت ایزو در دوربین‌ها، یکی از مهم‌ترین مشخصات آن‌ها است. در بعضی از دوربین‌های DSLR قدیمی و حتی برخی از دوربین‌های مدرن، حساسیت ایزو پایه برابر با ISO 200 است، اما در اکثر دوربین‌های امروزی کمترین مقدار حساسیت ایزو برابر با ۱۰۰ است.

برای دستیابی به بهترین نتیجه در تصویربرداری، باید حساسیت ایزو را بر روی کمترین حالت ممکن تنظیم کرد. اما همیشه امکان استفاده از حساسیت ایزو پایه در عکاسی وجود ندارد و در بسیاری از مواقع شرایط نوری محیط، امکان استفاده از حساسیت ایزو پایین را به کاربر نمی‌دهد.

• نکته: در بعضی از دوربین‌ها مقادیری در حداکثر و حداقل حساسیت ایزو با عنوان «extended» وجود دارد. این مقادیر واقعی نیستند و استفاده از ‌آن‌ها باعث پایین آمدن کیفیت تصاویر خواهد شد.

تأثیر مقدار حساسیت ایزو در مقدار نویز تصاویر

برای درک بهتر تأثیر استفاده از حساسیت ایزو متفاوت در موقعیتی مشابه به تصویر پایین نگاه کنید و مقدار نویز و رنگ‌های لکه‌دار این دو تصویر را با هم مقایسه کنید.

تفاوت میان این دو تصویر به خوبی قابل مشاهده است. در عکسی که در ثبت آن از حساسیت ایزو پایین (ISO 200) استفاده شده، مقدار نویز بسیار کمتری نسبت تصویری که در ثبت آن از حساسیت ایزو بالا (ISO 3200) استفاده شده، وجود دارد. لازم به ذکر است که مقدار روشنایی تصویری که با حساسیت ایزو ۲۰۰ به ثبت رسیده، با تنظیم سرعت شاتر بر روی مقادیر کندتر افزایش یافته است.

چطور حساسیت ایزو را بر روی مقدار مناسبی تنظیم کنیم؟

بسیاری از عکاس‌ها با مفهوم حساسیت ایزو و تاثیر آن بر روی عکس‌ها آشنایی دارند، اما در هنگام عکاسی در انتخاب حساسیت ایزو تردید می‌کنند. با تمرین به این مسئله پی خواهید برد که حساسیت ایزو مناسب برای موقعیت‌های متفاوت، مقادیر متفاوتی است و در همین راستا متوجه این موضوع خواهید شد که وجود دامنه گسترده‌ حساسیت ایزو در دوربینتان بی‌دلیل نیست. در ادامه این بخش توضیحاتی در مورد کاربرد مقادیر مختلف حساسیت ایزو در موقعیت‌های متداول را در اختیار شما خوانندگان گرامی گذاشته‌ایم.

چه مواقعی باید از مقادیر حساسیت ایزو پایین استفاده کنیم؟

همان‌طور که قبل‌تر گفتیم، تا حدی که شرایط به شما اجازه می‌دهد، به‌منظور دستیابی به بالاترین کیفیت از حساسیت ایزو پایه و یا به‌عبارت‌دیگر از کم‌ترین مقدار حساسیت ایزو دوربین خود، استفاده کنید. بااین‌وجود در صورت وجود نور کافی، حساسیت ایزو دوربین را بر روی کمترین مقدار ممکن تنظیم کنید تا نویز تصویر به کمترین میزان ممکن کاهش یابد.

حتی در شرایط نوری ضعیف نیز استفاده از حساسیت ایزو پایین، امکان‌پذیر است. در چنین شرایطی باید دوربین را بر روی سه‌پایه مانت کنید و یا آن را بر روی سطحی مانند میز، ثابت کنید. ثابت بودن دوربین، امکان استفاده از سرعت شاتر کند و ایزو پایین و درنتیجه؛ ثبت تصاویر با کیفیت را فراهم می‌کند. در این روش با باز ماندن شاتر دوربین، سنسور نور بیشتری جذب خواهد کرد.

• هنگام عکاسی با سرعت شاتر پایین، اگر سوژه شما و یا هرچیزی در کادرتان حرکت کند؛ به‌صورت نیمه‌مرئی در تصویر ثبت خواهد شد.

چه مواقعی باید از مقادیر حساسیت ایزو بالا استفاده کنیم؟

بااینکه استفاده از حساسیت ایزو پایین موجب بالا رفتن وضوح و کیفیت تصاویر می‌شود، اما در بسیاری از مواقع نمی‌توان برای جبران نوردهی از سرعت شاتر پایین استفاده کرد. در مواقعی که می‌خواهیم از یک سوژه متحرک مانند حیوانات، پرندگان، وسایل نقلیه و یا هر سوژه متحرک دیگری عکس بگیریم؛ استفاده از سرعت شاتر پایین موجب کشیدگی سوژه در تصویر خواهد شد. در چنین شرایطی باید میان عکسی که سوژه آن دچار انحراف تاری حرکت (Motion blur) شده ولی نویز کمتری دارد و تصویری که سوژه به‌صورت واضح در آن نقش بسته اما نویز بیشتری دارد، انتخاب کرد.

در تصویر بالا برای جلوگیری از پدیده موشن بلور، سرعت شاتر دوربین بر روی 1/2000 ثانیه تنظیم شده است. پرندگانی که در تصویر می‌بینید با سرعت بالایی در حال حرکت بوده‌اند. به همین دلیل اگر عکاس در هنگام ثبت این عکس (شرایط نوری مشابه) از ایزو ۱۰۰ استفاده می‌کرد، برای تامین روشنایی بیشتر، سرعت شاتر را باید بر روی 1/250 ثانیه تنظیم می‌کرده؛ با اعمال چنین تنظیماتی، تصویر پرندگان با این کیفیت در عکس قابل ثبت نبوده است و پرندگان در تصویر دچار تاری حرکتی می‌شدند.

به بیانی دیگر در اوقاتی که نور کافی برای ثبت تصویر واضح وجود ندارد و با ترفند دیگری نیز نمی‌توان کمبود نور را جبران کرد، باید حساسیت ایزو دوربین را افزایش داد. به‌طور مثال در مواقعی که می‌خواهیم در فضاهای بیرونی بدون داشتن فلاش و درحالی‌که دوربین را در دست خود گرفته‌ایم، عکاسی کنیم؛‌ برای ثبت تصویری واضح باید از مقادیر حساسیت ایزو بالاتری استفاده کنیم. همچنین در مواقعی که می‌خواهیم از سوژه‌هایی که با سرعت بسیار بالایی در حرکت‌اند، عکس‌ بگیریم نیز برای جلوگیری از پدیده تاری حرکتی، باید از حساسیت ایزو بالا و سرعت شاتر بسیار سریع استفاده کنیم.

تنظیم ایزو خودکار

در بسیاری از دوربین‌ها، قابلیتی با عنوان تنظیم خودکار حساسیت ایزو (Auto ISO) وجود دارد. با استفاده از این حالت می‌توان یک محدوده ایزو مشخص برای دوربین تعریف کرد و دوربین با توجه به شرایط نوری اقدام به تنظیم خودکار ایزو در بازه‌ تعریف شده، می‌کند. استفاده از این قابلیت در بعضی مواقع، مشکلاتی نیز به همراه دارد. برای مثال اگر شرایط نوری طوری باشد که برای تنظیم نوردهی ایده‌آل باید از حساسیت ایزو بیشتری از بازه‌ای که در اختیار دوربین قرار داده‌اید، استفاده شود، دوربین به صورت خودکار سرعت شاتر را آهسته‌تر می‌کند. با پایین آمدن سرعت شاتر، ممکن است تصویر ثبت شده دچار پدیده تاری حرکتی شود. به‌هرحال می‌توان گفت که اعمال تنظیمات ایده‌ال در سه ضلع مثلث نوردهی (گشودگی دیافراگم، سرعت شاتر و حساسیت ISO) در شرایط مختلف، مانند انجام یک معامله ایده‌آل در شرایط مختلف است.

برای به حداکثر رساندن کیفیت تصاویر باید چه مراحلی طی شوند؟

•  گشودگی دیافراگم را برای دستیابی به عمق میدان دلخواه، تنظیم کنید.

•  حساسیت ایزو را بر روی پایین‌ترین مقدار تنظیم کنید. سرعت شاتر را نیز بر روی مقداری که دوربین بتواند نوردهی ایده‌آلی را برای ثبت تصویر فراهم کند، تنظیم کنید.

•  اگر سوژه در تصویر دچار پدیده تاری حرکتی شد، حساسیت ایزو و سرعت شاتر را به‌صورت پله‌ای افزایش دهید. این کار را تا جایی ادامه دهید که سوژه در عکس به‌صورت واضح ثبت شود.

•  اگر حساسیت ایزو با طی کردن این مراحل بر روی مقدار بالایی تنظیم شده؛ در صورت امکان گشودگی دیافراگم لنز دوربین خود را افزایش دهید تا بتوانید حساسیت ایزو را بر روی مقدار کمتری تنظیم کنید.

• نکته: در بعضی از مواقع برای ثبت عکسی باکیفیت مجبور می‌شویم از عمق میدان دلخواه فاصله بگیریم.

 

باورهای اشتباه در مورد حساسیت ایزو

باورهای اشتباه بسیاری در مورد حساسیت ایزو وجود دارد. بعضی از آن‌ها به‌قدری تکرار شده‌اند که از جانب اکثریت، دیگر اشتباه محسوب نمی‌شوند. در ادامه متن به بعضی از این باورها در قالب سؤال و جواب خواهیم پرداخت.

آیا حساسیت ایزو همان حساسیت سنسور است؟

یکی از متداول‌ترین باورهای اشتباه در مورد ایزو همین موضوع است. این موضوع که حساسیت ایزو همان حساسیت سنسور دوربین است توسط بسیاری از افراد نقل و حتی بعضا چاپ شده است. ممکن است با تصور این موضوع بتوان درک بهتری در نحوه کارکرد حساسیت ایزو داشت، اما با این حال این موضوع اشتباه است. سنسورهای دیجیتال حساسیت متغیری ندارند. بهتر است که تنظیم حساسیت ایزو این‌طور تعریف شود: با تنظیم حساسیت ایزو به دوربین دستور می‌دهیم که خروجی تصویر چه مقدار روشنایی داشته باشد.

آیا حساسیت ایزو بخشی از نوردهی است؟

خیر. میزان سرعت شاتر و گشودگی دیافراگم به صورت فیزیکی در دریافت نور بیشتر توسط دوربین دخالت دارند. اما مقدار حساسیت ایزو تأثیری بر روی مقدار دریافت نور توسط دوربین ندارد. به‌بیان‌دیگر با افزایش حساسیت ایزو، روشنایی تصویر بعد از ثبت آن، افزایش می‌یابد.

آیا افزایش حساسیت ایزو همانند افزایش روشنایی تصویر بعد از ثبت آن توسط کامپیوتر است؟

افزایش روشنایی تصویر با کامپیوتر نیز موجب افزایش نویز در تصویر می‌شود. اما با افزایش حساسیت ایزو در دوربین، تصویر دچار افت کیفیت کمتری نسبت به افزایش روشنایی آن همراه با نرم‌افزار خواهد شد.

بهترین مقدار حساسیت ایزو در عکاسی از مناظر چه عددی است؟

در عکاسی از منظره‌های طبیعی بهتر است برای جلوگیری از لرزش، دوربین را بر روی سه‌پایه مانت کنید. سپس حساسیت ایزو را بر روی کمترین مقدار که معمولاً ISO 100 است، تنظیم کنید.